Symbole Miasta
W związku z przygotowaniami do obchodów 700-lecia Łazisk władze miasta w dniu 13 lipca 1983 roku powołały Społeczny Komitet Obchodów Jubileuszu. Przewodniczącym Komitetu został wybrany mgr Józef Urbaniec. Z inicjatywy zespołu ds. imprez tegoż komitetu, który działał pod przewodnictwem Józefa Graniecznego, ogłoszono konkurs na Hejnał Miasta.
Z nadesłanych prac wybrano hejnał oparty na motywach śląskiej melodii ludowej, opracowany przez Czesława Grabowskiego, w owym czasie dyrygenta Filharmonii Górniczej w Zabrzu i wykładowcy Akademii Muzycznej w Katowicach.
Prawykonanie hejnału odbyło się w dniu 29 maja 1987r. o godzinie 10.00, w drugim dniu obchodów Jubileuszu na stadionie miejskim w czasie imprezy „Barwy Młodości” wykonawcą hejnału była grupa muzyków z Orkiestry Dętej KWK „Bolesław Śmiały” pod dyrekcją Jana Plisza. Grupa ta nagrała też w/w hejnał na taśmie magnetofonowej.
Nagranie było odtwarzane z wieży ratusza miejskiego. Również tym hejnałem rozpoczynały się wszystkie kolejne imprezy, które odbywały się w ramach obchodów 700-lecia.
Hejnał z wieży ratusza był odtwarzany codziennie w południe przez kolejne 2-3 lata tj. do czasu awarii urządzenia odtwarzającego, które było niestety urządzeniem dość prymitywnym. Później gdy w latach 90. ubiegłego wieku rozpoczęły się przemiany społeczno-polityczne w naszym kraju, w mieście były ważniejsze sprawy do załatwienia, więc zapomniano o popsutym urządzeniu i zaprzestano nadawania hejnału z wieży ratusza.
Warto w tym miejscu wspomnieć, że imprezy jubileuszowe z okazji 700-lecia dały początek przeniesionym później na miesiąc czerwiec corocznym obchodom Świętojańskich Dni Łazisk organizowanych na pamiątkę wydarzeń w dniu Św. Jana Chrzciciela tj. 24 czerwca 1738 roku.
W 2014 roku zarząd Towarzystwa Przyjaciół Łazisk przypomniał władzom samorządowym miasta, że miasto posiada hejnał i warto by zakupić nowe urządzenie odtwarzające, by nadawać hejnał z wieży ratusza.
Równocześnie zarząd TPŁ zobowiązał się zlecić elektroniczne opracowanie hejnału i przekazać go władzom miasta do odtwarzania. Władze samorządowe zaakceptowały tę propozycję i w dniu 25 czerwca 2004 roku w ramach obchodów Świętojańskich Dni Łazisk znów w wieży ratusza zabrzmiał o godzinie 12.00 Hejnał Miasta.
Dla łaziszczan, którzy znajdowali się wówczas w okolicach ratusza, było to miłe i wzruszające przeżycie, a dla członków TPŁ dowód, że sprawa była warta zachodu. Od tego czasu hejnał można usłyszeć codziennie w południe gdy to odgrywany jest z wieży ratusza.
Zarząd TPŁ postanowił też wydać płytę CD z hejnałem, którą elektronicznie opracował Tadeusz Wita. Do płyty dołączony został rys historyczny naszego hejnału.
Płyty przekazano za akceptacją władz samorządowych do Biblioteki Miejskiej, Miejskiego Domu Kultury, Klubów Sportowych, Izby Regionalnej i szkól z prośbą o odtwarzanie hejnału na imprezach i uroczystościach miejskich organizowanych przez te jednostki.
Celem takiego działania niech będzie oswajanie się mieszkańców z naszym hejnałem, zaś gościom przebywającym w naszym mieście pragniemy uświadomić, że nasza mała ojczyzna, chociaż jest to miasto nieduże, też ma swoje tradycje, które należy przekazywać z pokolenia na pokolenie.
Materiał pochodzi z rysu historycznego dołączonego do płyty z Hejnałem Miasta – zebrał i opracował Józef Mieczysław Granieczny, a nad poprawnością języka czuwała Maria Palka.
Hejnału Miasta można posłuchać również tutaj
Historia herbu Łazisk Górnych rozpoczyna się w roku 1738 . To wtedy tutejsze tereny nawiedził huragan, który w pamięci mieszkańców odcisnął piętno tak silne, iż gdy przyszło im wybrać gminny symbol, wskazali na ułamaną gałąź jako ślad po potężnej wichurze. Konar z opadającymi, pozrywanymi przez wiatr liśćmi, do dziś widnieje na miejskim herbie, choć na przestrzeni stuleci łaziskie godło kilkukrotnie zmieniało swoje oblicze. Historia miejskiego emblematu ściśle związana jest bowiem z burzliwą historią ziemi śląskiej…
Gdy w połowie XVIII wieku Prusacy odbili z rąk austriackich Księstwo Pszczyńskie, w którego skład wchodziły tereny dzisiejszego Powiatu Mikołowskiego, zarządzono przeprowadzenie reformy administracyjnej. Wraz ze zmianami mającymi na celu podporządkowaniem struktur lokalnych rządowi pruskiemu, uregulowano jednocześnie szereg kwestii związanych z działalnością miast i wsi. W roku 1760 wprowadzono pieczątki gminne z miejscowym godłem i to właśnie z tego okresu pochodzi przedstawienie ułamanej gałęzi jako symbolu Łazisk Górnych.
W pierwszej monografii dziejów trzech łaziskich gmin autorstwa wybitnego śląskiego historyka i pedagoga Ludwika Musioła najstarsza pieczęć naszego Miasta (wizerunek z 1788 roku) opisana jest w następujących słowach: W połowie pieczęci w godle przedstawione są ścięte albo obalone drzewa leśne a ponad tym chmury nadciągającej burzy. Trudną rzeczą jest zgadnąć co dany obraz ma przedstawiać, wykonanie jest bowiem dość nieudolne. Można przyjąć, że rzeźbiarz chciał przedstawić orkan (…), który w 1738 roku był nawiedził Łaziska Górne. Możliwe jest, że wspomnienie owego wybuchu żywiołów tak silne pozostawiło ślady w pamięci mieszkańców (…). Dookoła godła widnieje napis: „Ober – Lazisk. Gem. Plessner Greys”1. Na marginesie można wspomnieć, że cytowane dzieło znane jest nam jedynie z niemieckojęzycznego tłumaczenia kroniki, której pierwotna polska wersja sporządzona w roku 1936, zaginęła w trakcie wojennej zawieruchy.
Innym źródłem pisanym, które powołuje się wszakże na zbiory Ludwika Musioła, jest opracowanie przygotowane przez Mariana Gumowskiego w roku 1939 „Herby i pieczęcie miejscowości województwa śląskiego”. Zgodnie z opisem autora gmina Łaziska Górne w XVIII wieku (…) używała herbu, który wyobraża jakby 6 opadłych liści lipowych2. Pojawia się tu zatem drugi komponent współczesnego herbu – prócz wcześniej wspomnianej ułamanej gałęzi, opadające lipowe liście. Oba elementy nawiązują do historii potężnego żywiołu, który spustoszył okolice w przywoływanym już pamiętnym dniu 14 czerwca 1738 roku.
Jak wskazują badacze dziejów tego terenu, ślady wspomnianego wydarzenia można odnaleźć nie tylko w miejskim herbie. Zgodnie z ludowymi przekazami, których przygotowując swoją przedwojenną kronikę wysłuchał Ludwik Musioł, dziękczynną kapliczkę po straszliwej burzy wystawił Mendecki, jego hutę szkła ocalić miała bowiem Boża Opatrzność. Historia opowiedziana badaczowi przez ówczesną właścicielkę gruntu, na którym do dziś stoi kapliczka, panią Agatę Gizdoniową, dla wielu jest potwierdzeniem przypuszczenia, że herb Łazisk Górnych od początku obrazował tragiczny w skutkach huragan.
W początkach XIX wieku, zgodnie z opisem Mariana Gumowskiego, na gminnej pieczęci pojawiło się nowe godło, tj. (…) 5 jakby naczyń szklanych, może na pamiątkę, że tu niegdyś istniała szklarnia [huta szkła – przyp. AJ]. Pieczęć ta nosi napis: OBER LAZISK: GEM: S./PLESSNER/ KREIS (…)3. Tym samym szczęśliwie ocalona huta obrana została nowym symbolem Łazisk Górnych. Fakt ten nie pozostaje bez związku z procesem industrializacji, który szczególnie szybko postępował na bogatym w surowce naturalne Śląsku. U schyłku XVIII stulecia dotychczas rolnicze łaziskie tereny zmieniają swój krajobraz – powstają pierwsze kopalnie węgla kamiennego, które stopniowo stają się głównym źródłem utrzymania miejscowej ludności. Nie dziwi zatem fakt, że ówczesna symbolika Łazisk Górnych nawiązuje do zmiany charakteru gminy z typowo wiejskiej na przemysłową. Naturalne wydaje się także odwołanie do huty szkła, która zgodnie z przekazem Ludwika Musioła, funkcjonowała na tym terenie od końca XVII stulecia, będąc własnością książąt pszczyńskich. Przez wiele dziesięcioleci zakład ten dzierżawiła rodzina Mendeckich (dla porządku dodać należy na zmianę z Rygulskimi), a jego obsługa była częścią obowiązku pańszczyźnianego miejscowych chłopów.
Wedle przekazu Mariana Gumowskiego pieczęć przedstawiająca naczynia szklane używana była przez gminę do połowy XIX wieku. Wtedy to obowiązywać zaczęła nowa – tym razem bezherbowa, zawierająca jedynie napis „GEMEINDE/ OBER LAZISK/ KR. PLESS”, znalazła się ona na dokumencie z 1869 roku. Autor herbarza przypuszcza, że tego emblematu używano aż do końca pruskiego panowania na ziemi pszczyńskiej, tj. do roku 1922. Wtedy też, już po plebiscycie w sprawie przynależności państwowej Górnego Śląska oraz trzech powstaniach śląskich, na mocy polsko – niemieckiej konwencji genewskiej z 15 maja 1922 roku, odrodzona Rzeczpospolita Polska zyskała prawo do włączenia w swoje granice Górnego Śląska. Od tego też momentu Łaziska Górne dysponowały nową pieczęcią na której zgodnie z opisem Małgorzaty Kaganiec, autorki „Herbów i pieczęci miast górnośląskich” z 1995 roku, widniało godło państwowe – ukoronowany, zwrócony w prawo orzeł4, jakby na potwierdzenie polskości tych terenów.
Do pierwotnej symboliki powrócono oficjalnie w roku 1950 wraz z nadaniem Łaziskom Górnym praw miejskich, choć w swoim opracowaniu z 1960 roku Marian Gumowski zauważa, że już przed tą datą, a po zakończeniu II wojny światowej jeszcze wiejska wówczas gmina używała godła z gałęzią, z której opadają liście. Odwołując się natomiast do Małgorzaty Kaganiec: (…) herbem nowo powstałego [w 1950 roku – przyp. AJ] miasta zostało dawne godło gminne – w błękitnym polu osiem złotych liści opada z czarnej gałęzi5. Ostatnie wydanie monografii tej samej autorki opublikowane w 2007 roku zawiera natomiast rysunek, na którym w herbie miasta Łazisk Górnych ułamana gałąź gubi tym razem siedem liści. Przedstawienie umieszczone jest na tzw. tarczy hiszpańskiej, tj. zgodnej z zasadami sztuki heraldycznej.
Warto w tym miejscu zauważyć, że po II wojnie światowej brak było prawodawstwa związanego z używaniem przez jednostki samorządu terytorialnego określonej symboliki, w tym herbów. Panowała zatem w tej materii dość duża dowolność. Dopiero w roku 1978 uchwalono ustawę o odznakach i mundurach, która zezwalała na ustanawianie herbów miejskich i wojewódzkich. Kolejna ustawa z 1990 roku o samorządzie terytorialnym przyznawała prawo do posiadania herbu wszystkim gminom, wskazując na radę gminy jako organ odpowiedni dla ustalenia jego kształtu. Obecnie przy ministerstwie właściwym do spraw administracji publicznej działa Komisja Heraldyczna, która opiniuje wzory herbów, flag i innych symboli jednostek samorządu terytorialnego, tak by zatwierdzane ostatecznie przez ministerstwo herby odpowiadały zasadom heraldyki.
W związku z dużym zakresem samodzielności w ustanawianiu symboli miejskich przyznanym organom władzy samorządowej, w herbach wielu miejscowości pojawiły się przedstawienia niezgodne ze sztuką heraldyczną. W Łaziskach Górnych na podstawie uchwały Rady Miejskiej z 2000 roku za herb miasta przyjęto wizerunek czarnego odciętego konaru drzewa, siedmiu spadających liści brzozy w kolorze żółtym, umieszczonych na błękitnym polu pionowej, prostokątnej tarczy o dolnej krawędzi wydłużonej pośrodku. Wcześniej zgodnie z uchwałą z roku 1984 nad tarczą widniał dodatkowo napis „Łaziska Górne”.
W sierpniu 2008 roku Burmistrz Miasta Łaziska Górne zwrócił się do Komisji Heraldycznej przy Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji o zaopiniowanie projektu nowego sztandaru, w związku z tym, iż dotychczas używany uległ zniszczeniu. W maju 2009 roku do władz miasta wpłynęła negatywna opinia powyższej instytucji. Komisja w przesłanym projekcie dopatrzyła się niezgodności z zasadami heraldyki, weksylologii i miejscowej tradycji, przy czym uwagi dotyczyły znaku graficznego herbu. Tym samym zakwestionowano jego poprawność. Komisja wskazała, iż herbem winna być wyraźnie trójkonarowa, odcięta gałąź, a znajdujące się w herbie liście lipy (nie brzozy!) muszą być prawidłowo narysowane i nie mogą mieć tak grubego konturu. Ponadto Komisja nie znalazła uzasadnienia dla użycia dotychczasowego kształtu tarczy, która jej zdaniem winna być regularnie półokrągła dołem (tzw. tarcza hiszpańska). Stosując się do uwag ministerstwa władze Miasta zleciły Instytutowi Heraldyczno – Weksylologicznemu opracowanie nowego herbu. W lutym 2010 roku przygotowany projekt zyskał pozytywną opinię MSWiA, co pozwoliło Radzie Miejskiej podjąć uchwałę w sprawie ustanowienia herbu i innych symboli Miasta Łaziska Górne, przyjętą dnia 25 października 2011 roku i obowiązującą od stycznia 2012.
Idąc w ślad za przytoczonym powyżej aktem prawnym Rada Miejska w Łaziskach Górnych ustanowiła herb w postaci trójkonarowej, odciętej, czarnej gałęzi z siedmioma złotymi, opadającymi liśćmi lipy umieszczonymi na błękitnym polu tarczy hiszpańskiej. Najważniejszym symbolem Miasta pozostaje sztandar. Jego awers w barwie białej zajmuje, umieszczony pośrodku, herb. Powyżej rozpościera się wyhaftowany napis „MIASTO”, poniżej „ŁAZISKA GÓRNE”. Na rewersie sztandaru umieszczono godło państwowe. Herb Miasta widnieje także pośrodku miejskiej flagi, której bławat jest żółty, a dwa poziome pasy, górny i dolny, błękitne. Łaziska Górne dysponują także swoją pieczęcią – okrągłą z godłem Miasta w symetrycznym środku wraz z rozmieszczonym w otoku napisem majuskulnym „MIASTO ŁAZISKA GÓRNE”.
Co ciekawe, Miasto ma także swój hejnał, którego historia sięga roku 1987. Wtedy to podczas drugiego dnia obchodów 700-lecia Łazisk Górnych, 29 maja, wykonano go po raz pierwszy. Utwór został opracowany przez Czesława Grabowskiego, dyrygenta Filharmonii Górniczej w Zabrzu. Motyw muzyczny oparty jest na melodii ludowej z okolic Rybnika.
oprac. AJ
________
1Cyt.: L. Musioł, Łaziska Górne (Łaziska Dolne i Łaziska Średnie). Kronika na tle historii ziemi pszczyńskiej, maszynopis w Urzędzie Miejskim Łazisk Górnych, 1936.
2Cyt.: M. Gumowski, Herby i pieczęcie miast województwa śląskiego, Katowice: Instytut Śląski, 1939, s. 162.
3Cyt.: M. Gumowski, Herby miast polskich, Warszawa: Arkady, 1960, s. 226.
4Cyt.: M. Kaganiec, Herby i pieczęcie miast górnośląskich, Katowice: Muzeum Śląskie, 1995, s. 27.
5Cyt.: M. Kaganiec, Herby miast województwa śląskiego, Katowice: Muzeum Śląskie – Muzeum Rejestrowane, 2007, s. 117.